Viết về Huế

Tôi sinh ra và lớn lên ở Huế. Với tất cả mọi người, ai cũng thế, sau quê hương lớn là tổ quốc Việt Nam, đều yêu và thích nói về quê hương nho nhỏ của mình, nơi đón tiếp mình từ lòng mẹ và cho mình những ấn tượng đầu tiên về thế giới. Hơn nữa, đó ại là một vùng đất hay được nhắc nhở và ngợi khen. Thực ra, sự nhắc nhở, ngợi khen về Huế qua những bài thơ, bài hát chắc làm cho khách phương xa lần đầu tới Huế không khỏi phần nào thất vọng, nhất là khi đặt chân xuống mặt đất Thừa Thiên vào lúc mười hai giờ trưa một ngày hè nắng gắt. Huế thiếu hẳn cái vẻ nhộn nhịp ồn ào của những đô thị lớn; các cửa hàng có kích thước xem ra bé nhỏ, những ngả tư vắng vẻ và yên ả, hoàn toàn không có những dòng xe hơi và xe gắn máy chạy thành luồng. Cho đến nay, dù đang được xây dựng để phát triển thành một thành phố du lịch cỡ quốc tế, Huế cũng không hề là nơi ăn chơi xa xỉ và không có cái vẻ phô trương rự rỡ. Thành phố ấy không lộng lãy hào nhoáng với người mới đến, với kẻ ghé qua, mà có cái sức thu hút lặng im và thấm thía với những người ở lâu cùng nó.
Ngày còn nhỏ, tôi chưa nhận thức được điều dó. Càng lớn lên, tôi mới dần dần cảm thấy cái sức hút âm thầm của Huế. Nhiều khi, tôi ước được thành họa sĩ để vẽ lại cái thần thái của quê hương mình. Tôi muốn vẽ được cả thần thái chứ không cần vẽ phong cảnh. Đã có rất nhieuf bức tranh về lăng Minh Mạng, lăng Tự Đức, Đại Nội, chùa Thiên Mụ…Đó là những bức tranh đẹp. Nhưng không hiểu sao tôi không thấy rung động trước những cảnh vàng son đó. Ước gì tôi biết vẽ, tôi sẽ vẽ lại làn sương trên dòng sông Hương và con thuyền mảnh mai đang từ từ ló ra khỏi cái khối trắng mờ đang trùm lên nó; tôi sẽ vẽ những nhịp cầu cong cong nho nhỏ bắc qua sông An Cựu, giữa những lá trúc hai bên bờ, cơn gió hắt hiu và và cả cái màu trời và nước mùa thu bàng bạc bao trùm lên tất cả; tôi sẽ vẽ cái màu nắng trong vắt lung linh lọc qua những cành sứ nhỏ đầy hoa trắng, vẽ cả mùi thơm ngây ngất và cả ánh phản chiếu giữa màu hoa với màu áo trắng , màu nắng và màu mắt thiếu nữ; rồi biết đâu tôi sẽ vẽ cả tiếng chuông chùa thăm thẳm trong đêm yên lặng…khi trong lòng tôi nhem nhóm cái ước mơ không bao giờ thành tựu ấy, thì tôi chợt hiểu ra rằng vẻ đẹp của Huế không dừng lại ở phong cảnh, mà là vẻ đẹp của cảnh tượng, đẹp trong từng khoảnh khắc, ở nơi này hoặc nơi kia, lúc này hoặc lúc khác; cũng như cái duyên thầm của một cô gái lúc thì hiện ra ở ánh mắt nụ cười, lúc ở một câu nói hay một thoáng buồng vui; cái duyên ấy không chụp ảnh lại được mà chỉ nắm bắt được bắng tất cả tâm hồn. Tôi phục Hàn Mạc Tử khi ông viết bài thơ về thôn Vĩ Dạ “ mơ khách đường xa, khách đường xa. Áo em trắng quá nhìn không ra. Ở đây sương khói mờ nhân ảnh, ai biết tình ai có đậm đà “ . Bài thơ không có một chữ mô tê răng rứa nào, cũng không nhắc gì đến sông Hương núi Ngự, mà sao bàng bạc dầy chất Huế như thế ? Hàn Mạc Tử không phải người Huế, nhưng ông đối với Huế thực là người tri kỷ, ông đã nắm bắt được cái thần của Huế bằng tất cả tâm hồn của người yêu cái đẹp, yêu thơ.
Hóa ra ở thành phố ấy tầm vóc cái đẹp không đo bằng chiều cao, chiều rộng mà ở chiều sâu, một chiều sâu của mấy trăm năm văn hóa. Người Huế hơi bảo thủ, tính vảo thủ này có cái hay mà cũng có cái dở , cái rất dở, nhưng biểu hiện rõ rệt nhất và dễ thương nhất của nó là chỗ ở đây những thói quen có được bảo tồn khá bền vững. Đã hàng trăm năm tiếp xúc với văn minh Tây phương mà cưới sinh người ta vẫn chưa bỏ và chắc sẽ không bao giờ bỏ buồng cau mâm trầu, đôi đèn, cặp lộng, ngày mới cưới, vợ chồng vẫn ăn chung dĩa muối, chén gừng để “ tay nâng dĩa muối chén gừng, gừng cay muối mặn xin đừng phụ nhau “ Đi mua củ gừng, người bán đặt xuống đất cho mình nhặt, không dám trao tay, sợ trao cho nhau cay đắng. Mở hàng “mai xưa” cho ai , người ta vẫn cố chọn đồng tiền lành lặn tử tế để trả, người bán hàng vừa nhận tiền vừa xuýt xoa “The thía lành vía tốt tiền, người hiền tiền tốt” ,“ cả người bán lẫn người mua đều chia sẽ một niềm phán khởi, hy vọng một ngày mới buôn may bắn đắt. Cho đến bây giờ, “ đến hăm ba tháng năm, người ta vẫn sữa soạn cỗ cúng để kỷ niệm ngày kinh đô thất thủ đã cách một thế kỷ; lúc nào trên mâm cúng cũng có đậu phụng, khoai luộc, cơm hoặc xôi nắm, là những thứ chuẩn bị cho người đi xa. Tựa hồ ta vẫn còn thấy lẫn quất mãi ở mấy cửa thành hình ảnh những bà con chạy giặc, chen nhau, xéo nhau, trúng đạn ngã xuống đó, chết xuống suối vàng mà vẫn còn sợ, còn đói, còn nhếc nhác lang thang,…Người Huế giữ bền những kỷ niệm cũ và duy trì những niềm tin hơi huyền hoặc; chất huyền hoặc ấy là ảo, nhưng nó làm cuộc đời thêm nhiều thú vị; tôi nhớ đến những ngày còn nhỏ, mỗi lần tết đến, tất cả trẻ con trong nhà từ giao thừa trở đi đều rón rén, thận trọng, vì cứ tin rằng hễ làm vỡ cái gì là suốt năm sẽ toàn đổ với vỡ, hễ trượt chân vấp ngã thì sẽ cứ ngã oanh oách suốt năm. Càng lớn lên, những niềm tin huyền hoặc ấy càng hai dần, chúng tôi không còn lo lắng vì những điều không có thực ấy nữa; nhưng cũng từ ấy cái tết không còn gợi nên bao hy vọng đợi chờ và cũng bớt dần tính chất thiêng liêng của nó. Có lẽ vì thế mà giữa thời đại của tên lửa, phim và truyện thần tiên vẫn còn nguyên vẹn sức hấp dẫn; bởi vì một chút chất huyền thoại chẳng hại gì ai nếu không phải làm cho cuộc sống đỡ đi bao phần trơ trụi khô khan; hơn nữa những huyền thoại bao giờ cũng dầy ý nghĩa sâu xa, chúng đặt ra những ẩn số lớn lao cho cuộc sống con người, những ẩn số mà khoa học đã đã hướng tới để nhận làm mục tiêu vĩnh cửu của mình. Vì thế, dù có đi đến tận thế kỷ hai mươi mốt hay ba mươi mốt, bằng tàu tốc hành hay bằng hỏa tiễn, tôi vẫn mơ ước được được mang theo tất cả cái chất huyền thoại đã nươi dưỡng mình từ tấm bé.
*
* *
Nhưng có lẽ tôi cũng chẳng nên quá sa đà về chất huyền hoặc của Huế quá, nếu không ắt có người phải lo lắng cho rằng nó xa vời với những tôn chỉ sáng tác mới tức là phải phản ánh hiện thực sản xuất, chiến đấu…Thực ra, điều khá lạ kỳ là vùng đất ấy với cả thiên nhiên và con người hàm chứa nhiều khía cạnh cực đoan và mâu thuẩn với nhau : phong cảnh nhẹ nhàng, tươi đẹp mà khí hậu thì mưa nắng bất thường và luôn luôn hứa hẹn hiện tai khủng khiếp ; ngôn ngữ được tiếng là nhỏ nhẹ, dịu dàng, nhưng đến lúc mỉa mai, chua xót nào the thía, xót xáy bằng giọng các bà cô xứ Huế. Người phụ nũ Huế yểu điệu trong thơ Nam Trân “ Cô gái Kim Luông yểu điệu chèo” đã chẳng từng nổi tiếng ghê gớm qua vở chèo Tuần Ty đào Huế đó sao? Ở quê tôi có truyện vè Mã Long Mã Phụng, bài vè “Ruột” của người Huế. Đoạn đầu bài vè ca ngợi đạo hiếu, trung, tứ đức tam tòng, phong kiến ra phết. Nhưng đến giữa bài vè thì một ông Thám Hoa con quan đầu triều đã cả gan từ chối một nàng công chúa để lấy cô gái ăn mày ở cội cây đa! Có lẽ không tác phẩm nào, dù giàu tính chiến đấu nhất trong thời đại phong kiến dám dựng nên một tình huống phản phong cực điểm như thế. Cho nên có gì là lạ, nếu quê hương của những câu hò mái đẩy “ đò ai trôi nước, cho tôi lướt đến cùng, chiều đã về trời đất mông lung, có phải duyên nhau thì xích lại cho đỡ não nùng tiếng sương “, cũng chính là nơi vua Hàm Nghi xuất bôn, rời bỏ ngai vàng đi chiến đấu để rồi chấp nhận đi đầy, vua Duy Tân đi đày, vua Thành Thái di đày, vua Duy Tân di đày, Hoàng hậu vợ vua Duy Tân tình nguyện theo chồng đến nơi biệt xứ trước khi trở lại Huế làm một người dân lao động; cũng là vùng đất “Quê mẹ” da diết, thấm thía ngậm ngùi của Thanh Tịnh lại chính là nơi “ mặt trời chân lý chói qua tim” cả một thế hệ cùng ra đi theo bước chân của “anh Lưu, anh Điểu”. Huế của thơ, của mộng và Huế của đấu tranh bao giờ cũng là một : đó chỉ là hai khía cạnh của một tâm hồn, bề ngoài mâu thuẩn nhau nhưng bên trong thì thống nhất

Viết về Huế

Viết về Huế

Viết về Huế :: Comments