kiến trúc nhật bản

bài viết chỉ mang tính tham khảo chưa thật sddaaafy đủ để nói đến kiến trúc nhật bản. mong mọi người đóng góp để có một bài viết đầy đủ hơn





Anime hay Manga Nhật Bản đã trở nên món ăn tinh thần không thể thiếu đối với hầu hết lứa tuổi thanh thiếu niên bấy giờ. Tôi cũng vậy, không những yêu thích anime Shoujo (dành cho phái nữ) mà còn cả shounen (dành cho nam), đôi khi dành cho nam còn thích hơn vì đỡ sến. Bộ điển hình tôi hay xem là Rurouno Kenshin, Ninja loạn thị (hài), Kaze Hikaru,… Nhưng hôm nay không bàn về truyện hay nội dung đâu, tôi thích nói về kiến trúc truyền thống Nhật Bản (với sự tìm hiểu có hạn và chỉ đơn giản là qua các hình vẽ anime/manga mà thôi)


Cảm hứng của tôi từ võ đường Kayami của Kaoru, hay mô hình các lâu đài ụ đất Dokutake, Dokuaji trong Ninja loạn thị, và rất nhiều truyện khác. Có lẽ rút ra được nguyên tắc về kiến trúc Nhật Bản đó là sở thích các vật liệu và khung cảnh tự nhiên, đặc biệt là gỗ. Gỗ là chất liệu có thể truyền dẫn hơi thở nên nó phù hợp với khí hậu Nhật Bản, hấp thu độ ẩm trong những tháng ẩm ướt, thoát ẩm trong mùa khô. Khung cảnh tự nhiên thường thấy ở Nhật Bản đó là vườn, trà thất.

Có thể thấy kiến trúc Nhật Bản phát triển với những phong cách sau: Từ các khu nhà lớn Shinden —> dinh thự kiểu Shoin (trà thất Shoin, trà thất Soan) —> nhà kiểu Sukiya —> Nhà ở hiện đại thời kỳ đầu

Phong cách Shinden xuất hiện trong thời Nara (710-794), chín muồi vào cuối thời Heian (794-1185), kiến trúc thường là khu nhà một tầng gồm 1 nhà chính và khu ngoại vi, cất trên những cột gỗ chôn xuống đất, bao quanh là các hành lang bằng gỗ có bậc thang lên xuống. Nền và mặt hiên bằng gỗ, không sơn, mái lợp ván, có một vài vách ngăn trong nội thất giản dị, người ta thường ngồi trên những tấm thảm (tatami), khu vực riêng tư ngăn bằng những mảnh cuốn có vẽ những bức họa nổi tiếng.


Phong cách Shoin có cội nguồn từ thời Muromachi (1333 – 1573), có lẽ khi nghiên cứu tôi thấy phong cách này có ảnh hưởng rất lớn, và hay xuất hiện trong các câu chuyện Nhật Bản. Nét đặc trưng của nó bao gồm : hốc lõm âm tường, giá kệ, bàn giấy và cửa trang trí, thiết kế các phòng không giống nhau, nó vẫn mang những đặc điểm của Shinden. Căn phòng Shoin (thư phòng) thường có các tấm thảm tatami trên tường đối nhau, xiên góc, có những bức màn kéo (fusuma) được dùng để ngăn không gian bên trong, và có thể tháo ra để tạo không gian rộng lớn hơn. Những cánh cửa lùa lưới gỗ được phủ bằng giấy gạo trong suốt (shõji), và những cánh cửa nặng bằng gỗ có thể đóng lại ban đêm hoặc khi thời tiết khắc nghiệt.

Thường tôi thích thiết kế kiểu này của Nhật Bản vì luôn có mối quan hệ truyền thống giữa ngôi nhà và môi trường cụ thể, nhất là vườn. Người Nhật không xem nội thất và ngoại thất như hai thực thể riêng biệt, không có hàng rào, bức vách không mang tính bảo vệ. Tôi thích hiên nhà và hành lang bên ngoài ngôi nhà bởi nó được dùng như không gian chuyển tiếp từ bên trong ra bên ngoài.

Quay trở lại với “nhà anime”, theo tôi kiến trúc trong Ninja loạn thị theo phong cách kế thừa của cả Shinden và Shoin, vì Ninja xuất hiện vào thời Kamakura (1185-1333) và đến thời Tokugawa (thời Edo – 1600 – 1868), cũng tương tự như trong Rurouno Kenshin (Minh Trị năm thứ 11). Bối cảnh là Minh Trị (Meiji – 1868- 1912) có lẽ hay được đưa vào chuyện bởi vì đó là thời tàn của các Samurai và chế độ Mạc Phủ, nhưng tôi không muốn nói đến tinh thần Samurai mà muốn nói đến kiến trúc. Có lẽ trong Kenshin đã xuất hiện những ngôi nhà mang dáng dấp Phương Tây, do chấm dứt thời phong kiến và mở cửa đối với Phương Tây (như tòa cảnh sát trong Kenshin, hay khu thương mại Kyoto)

Hiện nay nhà truyền thống Nhật Bản (Motra) vẫn còn, là kế thừa của phong cách Shoin và Sukija (phiên bản của Shoin với một số thay đổi phù hợp với cuộc sống thường nhật như tạo bầu không khí dân dã hơn, kết hợp với phong cách trà thất – một phong cách tinh tế và sành sỏi nói lên văn hóa Nhật Bản mà thế giới không có được). Motra thường có các mái hiên cao, làm lối đi từ nhà ra vườn quanh, có mái che, cửa ra vào bằng mành tre có thể hạ thấp.

Hong Nhung C&T sưu tầm

NTO - Nhật Bản nổi tiếng với những tòa nhà cổ bằng gỗ, trong đó, một số tòa nhà có thể gọi là nhà “cao tầng” gồm những ngôi chùa 5 tầng tại Kyoto, Nara. Động đất thường xuyên ở Nhật Bản nhưng những ngôi chùa này vẫn đứng vững. Những bí quyết nào đã bảo vệ chùa trước sự tàn phá của động đất? Bí mật đầu tiên là vật liệu được sử dụng. Mỗi phần cấu trúc của ngôi chùa 5 tầng đều làm bằng gỗ. Khi gỗ gặp phải sức ép, nó có thể cong oằn nhưng không dễ dàng bị gãy. Khi sức ép qua đi, gỗ lại trở về hình dáng cũ của nó. Do tính linh hoạt đó nên nó có thể chịu được sức ép của động đất.

Bí mật thứ hai là bí mật về mặt kiến trúc. Những thanh gỗ được đóng lại với nhau và hầu như chẳng dùng cái đinh nào mà chỉ được gắn bằng cách gắn đầu của những thanh gỗ đã được đục mỏng và hẹp hơn vào trong khe. Vì vậy, khi mặt đất bắt đầu rung chuyển thì mặt tiếp xúc ở những điểm nối này vặn vẹo và cọ xát vào nhau. Việc này giúp cho năng lượng của trận động đất không truyền lên phía trên cao của tòa tháp. Có khoảng 1000 chỗ nối lỗ mộng trong một ngôi chùa 5 tầng giúp cho toàn bộ cấu trúc này uyển chuyển như konnyaku (một loại thực phẩm đông đặc và trong suốt).

Bản vẽ mặt cắt ngang ngôi chùa 5 tầng Horyu-ji
cho thấy cây cột ở giữa vững chắc từ gốc đến đỉnh xuyên qua tâm trục ở giữa ngôi chùa
Bí mật thứ ba nằm ở cấu trúc tầng lớp của chùa. Nếu bạn để một thanh konnyaku dài đứng trên một đầu của nó, nó sẽ không đứng thẳng được. Nhưng 5 miếng hình khối thu nhỏ dần, xếp cái này chồng lên cái kia thì sẽ đứng thẳng. Nhật Bản gọi đó là “go ju no to” - (tháp 5 lớp). Ngôi chùa căn bản là một số cấu trúc hình hộp được xếp chồng lên nhau. Những “cái hộp” gắn liền với nhau bằng những mấu nối lỗ mộng. Khi mặt đất rung chuyển, từng lớp của cái hộp từ từ đu đưa và độc lập với những cái khác.

Bí mật thứ tư chính là tác dụng lắc lư: Mỗi lớp hộp được phép đung đưa nhẹ, vừa phải nhưng nếu chúng lắc lư quá xa khỏi trung tâm thì chúng sẽ rớt đổ. Cách đây khá lâu, khi quan sát một ngôi chùa năm tầng trong một trận động đất lớn, người ta thấy rằng,:khi lớp hộp dưới cùng xoay qua bên trái, thì cái hộp nằm trên xoay sang bên phải, còn cái hộp trên nữa lại xoay sang trái, cứ như vậy. Nhưng bạn cũng có thể cho rằng một trận động đất cực lớn có thể đẩy một lớp hộp ra khỏi đế trụ của nó và làm toàn bộ cấu trúc đổ sập.

Bí mật thứ năm - có lẽ thú vị nhất trong tất cả các bí mật, liên quan đến một thành phần cấu trúc giúp ngăn ngừa điều trên. Hãy thử tưởng tượng trong một cuộc thí nghiệm dùng một cái tháp làm bằng 5 cái chén úp chồng lên nhau trong một cái khay. Nếu đẩy cái khay, những chiếc chén sẽ rớt ngay. Nhưng nếu bạn khoan một cái lỗ nhỏ dưới đáy mỗi chén rồi xỏ một chiếc đũa dài xuyên qua những cái lỗ đó và đóng cho nó đứng lên, những cái chén sẽ trở thành một cái tháp vững chắc và vẫn đứng ngay cả khi bạn lắc nhẹ cái khay. Nếu một trong những cái chén muốn bay ra ngoài lề thì chiếc đũa sẽ giữ nó lại. Người ta gọi đó là “những cái chén của Columbus” dựa theo câu chuyện về quả trứng của Columbus có thể đứng được ở một đầu vì một phần vỏ ở đầu đã bị đập dập.

Chiếc đũa đứng giữa những chiếc chén lại với nhau, hơi giống như một cái then cài cửa mặc dù cái then thì nằm ngang. Cái “then cài cửa” trong chùa là một cây cột lớn dài từ dưới đất lên đến đỉnh. Nếu một trong những lớp hộp muốn trượt ra ngoài thì cây cộc trụ sẽ đưa nó trở về vị trí trung tâm. Trong trận động đất, cây cột trụ sẽ hơi rung, giống như một con lắc lộn ngược để chống lại sức mạnh của động đất. Thật ngạc nhiên, kiểu kiến trúc rất hợp lý và khác thường này đã tồn tại ở Nhật Bản hơn nghìn năm nay. Nếu bạn đi đến những nơi khác của Châu Á và quan sát những tháp chùa, bạn sẽ thấy rằng một số tháp hơi giống với những ngôi chùa năm tầng ở Nhật Bản, nhưng sự tương đồng không nhiều lắm. Điều này cho thấy chùa năm tầng chỉ được thiết kế riêng cho vùng đất thường hay xảy ra động đất của Nhật Bản mà thôi. Những khái niệm thiết kế kiến trúc đến từ lục địa Châu Á có lẽ được kết hợp với phương pháp xây dựng cột sử dụng trong những toà nhà của Nhật Bản có từ thời Jomon cổ.

Những chiến lược về mặt cấu trúc trong những ngôi chùa 5 tầng cũng được áp dụng trong một số tòa nhà cao tầng hiện nay. Những tòa nhà bằng đá và cũ hơn thì được xây dựng kiên cố và vững chắc để đương đầu với động đất, giống như một cây sồi. Những tòa nhà mới được thiết kế sao cho nhuyễn hơn, lắc lư vừa đủ để đối phó với sức mạnh của động đất, giống như cây liễu và giống như ngôi chùa 5 tầng.Những lớp cao su dát mỏng được đặt bên dưới móng.

Một cơ cấu giảm xóc với thiết kế bộ khung tương khớp được sử dụng cho các cột trụ, xà, tường và các thành phần cấu trúc khác. Những bồn chứa nước lưng chừng được đặt trên nóc nhà, để nước lắc lư qua lại trong suốt trận động đất nhằm hóa giải sức mạnh của địa chấn. Những ngôi chùa năm tầng hiện vẫn còn tồn tại ở một số khu chùa chiền cổ của Nhật Bản. Các ngôi chùa ấy vẫn giữ được vẻ đẹp từ thời cổ xưa và nắm giữ những bí mật tượng trưng cho sự tinh tuý của khoa học kỹ thuật và mở ra nhiều cơ hội cho ngành kiến trúc hiện đại.